My New YouTube video Uploded!!

https://www.youtube.com/watch?v=HUO9KnD5Rrc 

A/L 2023

 

කළමනාකරණ තොරතුරු පද්ධති (Management information system)

 කළමනාකරණ තොරතුරු පද්ධති (Management information system)

ආයතනයක තොරතුරු ගලායාමේ ව්‍යුහය සැලකූ විට මූලික මට්ටම් 3ක් පවතී.ඉන් ඉහලම මට්ටමේ සිට පහල මට්ටමට අවධානය යොමුකළ විට ඉහළම මට්ටම උපක්‍රමශීලී පරිපාලන මට්ටම වේ.මෙය Strategic level ලෙස හැඳින්වේ.ආයතනයක ඉහල මටමේ සාමාජිකයින්(සභාපති,ලේකම්,අධ්‍යක්ෂක මණ්ඩල,ජේෂ්ඨ කළමනාකරුවන්) යන තනතුරු ඇතුලත් වේ.තීරණ ගැනීම සැලකූ විට ව්‍යුහගත නොවන(Unstructured decisions) තීරණ ගැනීම් මෙම මට්ටමේ ස්වාභාවය වේ.

ආයතනයක දෙවන මට්ටම කළමනාකරණ මට්ටම ලෙස හැදින්වෙන අතර මෙය Managerial level ලෙස හැඳින්වේ.ආයතනයක කළමනාකරුවන් ඇතුලත් වේ.මෙම මට්ටමේ තීරණ ගැනීමේ ස්වභාවය සැලකූ විට අර්ධ ව්‍යුහගත (Semi structured)වේ.ආයතන සේවකයින් කළමනාකරණය කිරීම,ව්‍යාපාරික අරමුණු ඉටුකරගැනීම සදහා සේවකයින් මෙහෙයවීම,සැලසුම් කිරීම,කාර්‍යසාධනය ඇගයීම වේ.

“ආයතනයක තීරණ ගැනීම, සම්බන්ධීකරණය, පාලනය, විශ්ලේෂණය, දැක්ම යනාදී ක්‍රියාවලීන් සදහා මූලිකවශයෙන් කළමනාකරණ තොරතුරු පද්ධති (Management information system) භාවිතා කරයි.”

කළමනාකරණ තොරතුරු පද්ධතියක ඉතාම වැදගත් කොටසක් ලෙස පරිගණකගත දත්තගබඩා සැළකිය හැක.ආයතන පරිපාලකයින්ට අවශ්‍ය විවිධාකාර වූ වාර්ථා ලබාගැනීම සදහා කළමනාකරණ තොරතුරු පද්ධතියට සම්බන්ධ කොට ඇති දත්ත ගබඩාවේ ඇති තොරතුරු වැදගත් වේ.කළමනාකරණ තොරතුරු පද්ධතියකින් ලබාගත හැකි වාසි කිහිපයකි.

•සමස්ථ ආයතනය පිළිබඳව දැක්මක් ලබාගත හැකිවීම.

•ආයතනයක ක්‍රියාකාරී ඵලදායීතාවය වැඩිකරගත හැකිවීම.

•ආයතන කළමනාකරුවන්ට වඩාත් නිවැරදි, ප්‍රතිඵලදායක, ප්‍රායෝගික තීරණගැනීමට හැකිවීම.

•විවිධාකාර වාර්ථා ක්ෂණිකව හා නිවැරදිව ලබාගත හැකිවීම.

•සන්නිවේදන හා සැලසුම් මෙවලමක් ලෙස භාවිතා කළ හැකිවීම.

•පාරිභෝගික වාර්ථා උපයෝගී කරගෙන වඩා ප්‍රතිඵලදායක අලෙවිකරණ උපක්‍රම හා අලෙවිකරණ ක්‍රියාවලි සැලසුම් කිරීමට හැකිවීම.

•ආයතනයක තරගකාරීලෙස වටිනාකමක් ලබාගැනීමට උපකාරී වීම, යනාදිය දැක්විය හැක.

කළමනාකරණ තොරතුරු පද්ධති වර්ග කිහිපයක් පහත පරිදි වර්ගීකරණය කොට දැක්විය හැක.

•ක්‍රියාවලි පාලන පද්ධති (Process control system)

•කළමනාකරණ වාර්ථා පද්ධති (Management reporting system)

•තොගලේඛණ පාලන පද්ධති (Inventory control system)

•විකුණුම් අලෙවිකරණ පද්ධති (Sales & marketing system)

•මානව සම්පත් කළමනාකරණ පද්ධති (Human resource management system)

•ගිණුම් හා මූල්‍යකරණ පද්ධති (Accounting & Finance system)

•තීරණගැනීමේ සහායක පද්ධති (Decision support system)

• විශේෂඥ්ණ පද්ධති (Expert system)

•විධායක තොරතුරු පද්ධති (Executive information system)

•ගනුදෙණු කළමනාකරණ පද්ධති (Transaction processing system)

•පාසැල් කළමනාකරණ පද්ධති (School management system)

•කාර්යාල ස්වයංකරණ පද්ධති (Office automation system)

•ව්‍යාපාර සම්පත් සැලසුම් පද්ධති (Enterprise resource planning)

•ස්ථානීය දත්ත ගබඩා (Local database)

ලොව ප්‍රකට කළමනාකරණ තොරතුරු පද්ධති ලෙස, Eambrace, Sdlogbe, Excelsof, C-Bia, Fifasoft යන මෘදුකාංග උදාහරණ ලෙස දැක්විය හැක.

කළමනාකරණ තොරතුරු පද්ධතවල වාසි මෙන්ම අවාසිද පවතී.ඒවානම්,

•කළමණාකරන තොරතුරු පද්ධතීන් තාක්ෂණය, මෘදුකාංග හා දෘඪාංග මත රදාපවතී.

•නිවැරදි නොවන තොරතුරු ලැබීමේ යම්කිසි විභවතාවයක් පැවතීම යනාදිය දැක්විය හැක.

තොරතුරු පද්ධති( Information system)

තොරතුරු පද්ධති( Information system)

“පද්ධතියක් යනු යම්කිසි නිශ්චිත අරමුණක් ඉටුකරගැනීම සදහා ක්‍රියාත්මක වන අන්තර් සම්බන්ධීකරණයක් සහිත සංඝටක රැසක ක්‍රමවත් ඒකරාශිවීමකි”. මිනිසා,පරිසරය,පාසැල,රෝහල යනාදිය පද්ධති වලට උදාහරණ කිහිපයකි.බොහොමයක් පද්ධති තම අරමුණුවලට ළඟාවීම සදහා එම පද්ධතිය අභ්‍යන්තරයේ ක්‍රියාත්මක වන කුඩා උපපද්ධති රැසක සහයෝගය ලබාගනී.මෙම උපපද්ධති සියල්ලේම අභ්‍යන්තර සම්බන්ධීකරණයක් සහිතව ක්‍රියාත්මක වීම තුලින් සමස්ථ පද්ධතියේ අරමුණු ඉටුකරගැනීමට හැකියාව ලැබේ.

පද්ධතියක් පිළිබඳ සලකූ විට ආදාන,ක්‍රියාවලි හා ප්‍රතිදාන ලෙස එම පද්ධතියේ මූලික සංඝටක වර්ගීකරණය කළ හැක.එලෙසම සෑම පද්ධතියකම සත්‍ය ලෙසට මෙන්ම අතත්‍ය ලෙසටත් සීමාවන් පවතී.මෙය පද්ධති සීමාව(System boundary) ලෙස හැඳින්වේ.උදාහරණ ලෙස,නිවස පද්ධතියක් ලෙස සැලකූ විට එහි මායිම් පද්ධති සීමාව ලෙස සැළකිය හැක.

පද්ධති පහත පරිදි වර්ගීකරණය කළ හැක.

•විවෘත හා සංවෘත පද්ධති (Open closed system)- බාහිර පරිසරය සමග සම්බන්ධ වී එය තුලින් ආදාන ලබාගැනීම හා ප්‍රතිදන ලබාදෙන පද්ධති විවෘත පද්ධති වේ. උදාහරණ ලෙස,මානව ස්වසන පද්ධතිය දැක්විය හැක.එමෙන්ම බාහිර පරිසරයෙන් ආදාන ලබාගැනීමක් හෝ බාහිර පරිසරයට ප්‍රතිදාන ලබාදීමක් සිදුනොකරන පද්ධති සංවෘත පද්ධති වේ.මානව රුධිර සංසරණ පද්ධතිය සංවෘත පද්ධතයට උදාහරණයකි.

•ස්වාභාවික පද්ධති සහ මානව පද්ධති (Natural Manmade system)- ස්වාභාවිකව නිර්මාණය වී ඇති පද්ධති මෙම වර්ගයට අයත් වේ. මෙම පද්ධති නිර්මාණයට මිනිසාගේ දායකත්වයක් නොමැත.උදාහරණ ලෙස ගංගා,ඇලදොල යනාදිය.නමුත් මිනිසා විසින් සාදන ලද පද්ධති ස්වාභාවිකව නිර්මාණය වූවක් නොවේ.උදාහරණ ලෙස,මහාමාර්ග,නගර,දුම්රිය මාර්ග දැක්විය හැක.

ඉහතින් විස්තර කරන ලද මූලික පද්ධති සංකල්ප අනුව,තොරතුරු පද්ධති(Information system) යනු කුමක්ද යන්න සළකාබැලීම වැදගත් වේ.එසේනම් තොරතුරු පද්ධතියක් ලෙස හැඳින්වෙන්නේ “ආදානයක් ලෙස දත්ත ලබාගෙන එම දත්ත සකස්කොට තොරතුරු ප්‍රතිදානය කරනු ලබන පද්ධති වේ.”මේවාට උදාහරණ ලෙස,ආයතනයක ගිණුම් සැකසීමේ පද්ධති,ආයතනයක කළමනාකරණ පද්ධති,බැංකු ගිණුම් පද්ධති ,විකුණුම් කළමනාකරණ පද්ධති දැක්විය හැක.

තොරතුරු පද්ධති ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය අනුව ප්‍රධාන වර්ග දෙකකට වර්ග කළ හැක.

•හස්ත මූලික තොරතුරු පද්ධති - මිනිස් ශ්‍රමයට මූලිත්වය දෙමින් දත්ත තොරතුරු බවට පත්කරනු ලබන පද්ධති වේ. වෙළඳ ව්‍යාපාරයක බිල් සැකසීම උදාහරණයක් ලෙස දැක්විය හැක.

•ස්වයංක්‍රීය තොරතුරු පද්ධති - පරිගණක, අන්තර්ජාලය යන තාක්ෂණයන් යොදාගෙන ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන පද්ධති වේ. මෙම පද්ධති වල කාර්‍යක්ශමතාව,නිර්වද්‍යතාව හස්තමූලික තොරතුරු පද්ධතිවලට වඩා ඉහල වේ.එයට හේතුව මිනිසුන් අතින් තොරතුරු සකස්කරනවිට සිදුවන දෝෂ ප්‍රමාණය වැඩිවීම හා ඒ සදහා ගතවන කාලය වැඩිවීමත්,සවයංක්‍රීය තොරතුරු පද්ධති කාර්‍යක්ශමව හා වඩා නිවැරදිව ක්‍රියාත්මක වීමත්ය.

වර්තමානයේ ආයතන වෙළඳ ව්‍යාපාර,පාසැල්,රෝහල් වල පරිගණක පාදක කරගත් විවිධාකාර වූ තොරතුරු පද්ධති ක්‍රියාත්මක වේ.පරිගණක පාදක තොරතුරු පද්ධතියක පවතින අංග ලෙස,දෘඪාංග,මෘදුකාංග,පරිශීලකයන්,වැඩසටහන් සම්පාදකයින්,දත්ත හා කාර්ය පටිපාටි වේ.පරිගණක පාදක තොරතුරු පද්ධති පහත පරිදි වර්ගීකරණය කළ හැක.

•කාර්ර්‍යාල ස්වයංකරණ පද්ධති (Office automation system)

•ගණුදෙනු සැකසුම් පද්ධති (Transaction processing system)

•කළමනාකරණ තොරතුරු පද්ධති (Management information system)

•තීරණ ගැනීමේ සහායක පද්ධති (Decision support system)

•විධායක සහායක පද්ධති (Executive support system)

•භූගෝලීය තොරතුරු පද්ධති (Geographical information system)

•දැනුම් කළමනාකරණ පද්ධති (Knowledge management system)

•අන්තර් කළමනාකරණ පද්ධති (Content management system)

•ව්‍යවසාය සම්පත් කළමනාකරණ පද්ධති (Enterprise resource management system)

•සුහුරු පද්ධති (Smart system)

ඉහතින් දක්වන ලද පද්ධති එකිනෙකට වෙනස් ආකාරයෙන් ක්‍රියාත්මක වන තොරතුරු පද්ධති වේ.ලබාගන්නා දත්ත වල ස්වාභාවය,සකස්කරන ආකාරය වෙනස්කම් ලෙස දැක්විය හැක.එම පද්ධති පිළිබඳව විස්තර කිරීම් ඉදිරි ලිපි හරහා පරිශීලනය කළ හැක.

වර්තමාන හා අනාගත ලෝකයේ අවශ්‍යතාවලට අනුව පරිගණකපාදක තොරතුරු පද්ධති නිර්මාණය කළ යුතු අතර එම පද්ධති මිනිසාගේ නානාප්‍රකාර අවශ්‍යතා මනාව සම්පූර්ණ කරනු ඇත.

පරිගණක ආරක්ෂණය(Computer Security)

පරිගණක ආරක්ෂණය(Computer Security)

පරිගණක භාවිතය නූතන විද්‍යුත් යුගයේ අත්‍යාවශ්‍යම අංගයක් වී ඇත.එදිනෙදා කටයුතු වලදී මිනිසුන් විවිධාකාර වූ පරිගණක භාවිතා කරයි.පරිගණක භාවිතය මෙන්ම අන්තර්ජාල භාවිතයද අද බොහෝ සෙයින් වැඩි වී ඇති අතර මේ නිසාම අතත්‍ය ලෝකයක් මිනිස් ප්‍රජාව තුල බිහිවී ඇත.

අන්තර්ජාලය තුල අනන්‍යතාවය අනාවරණය නොකරන මෙන්ම තොරතුරු හා සන්නිවේදන තාක්ෂණය පිළිබඳව ඉතා ඉහල දැනුමක් ඇති මිනිසුන් අනෙකාගේ පරිගණක වලට හානි පැමිණවීම්,දත්ත සොරාගැනීම්,අනවසර පිවිසීම්, විනාශකාරී වැඩසටහන් නිර්මාණය කොට මුදාහැරීම්, සයිබර් අපරාධ  වැනි අකටයුතුකම් වල යෙදෙනු දක්නට ලැබීම සුලභ කාරණයකි.මෙම අකටයුතුකම් වලින් “පරිගණක,ජාල සබඳතා,දත්ත හා තොරතුරු,පරිගණක දෘඪාංග හා මෘදුකාංග ආරක්ෂා කරගැනීම” පරිගණක ආරක්ෂණය ලෙස සරලව අර්ථ දැක්විය හැක.

පරිගණයක් භාවිතා කිරීමේදී ඉහතින් සදහන් කල ගැටලු මතුවේ.මේවා තාර්කික හා භෞතික ගැටලු ලෙස හැදින්විය හැක.අනවශ්‍ය ලෙස සිදුවන විදුලි විසන්ධිවීම නිසා පරිගණකය තුල දෝෂ ඇතිවීම, සොරසතුරු උපද්‍රව ඇතිවීම,අන්තර්ජාල පරිශීලනය නිසා ඇතිවන ආක්‍රමණ(Hacking),හානිකර හා අනිශිෂ්ඨ මෘදුකාංග හා කේත(Malware Malicious Code)උදාහරණ ලෙස ට්‍රෝජන්, මැල්වෙයා,ස්පයිවෙයා, වෝම්ස්, ඇඩ්වෙයා,ආයාචිත තැපෑල යනාදිය මෙන්ම DOS, DDOS, Phishing, Farming යන අනවසර පිවිසීම් ක්‍රම වලට මාර්ගය විවෘත කරන සයිබර් පහරදීම් මෙන්ම,”Reverse Engineering”, ”Social Engineering”, ”Spoofing”, ”Tempering”වැනි විවිධාකාර පහරදීම් හා නොමගයැවීම් හේතුකොටගෙන පරිගණක හා ජාල බිදවැටීම්,පාරිසරික සාධක භෞතික ගැටලු යටතට ගැනේ.

මුරපද,ජීව විද්‍යාත්මක මුරපද(ඇගිලි සලකුණු,මුහුණේ හැඩතල,හඬ හඳුනාගැනීම) යනාදී තාර්කික උපක්‍රම භාවිතාකොට පරිගණක පද්ධතිවලට අනවසර පිවිසුම,බුද්ධිමය දේපල හිමිකම උල්ලංඝනය ආදිය තාර්කික ගැටලු ලෙස සැලකේ.

පරිගණක වලට භෞතිකව ආරක්ෂාව ලබාදීම සදහා පහත උපක්‍රම භාවිතා කෙරේ.

•අනවරත බල සැපයුම (Uninterrupted Power Supply-UPS)- බලාපොරොත්තු නොවූ විදුලි විසන්ධිවීමකදී පරිගණක හා ලේඛණවලට සිදුවන හානිය වළක්වාගැනීම සදහා අනවරත බල සැපයුමක් හරහා පරිගණකයට විදුලිය ලබාදීම සිදුකෙරේ.

•දෘඩ ගිණි පවුරු (Hardware Firewall)- අන්තර්ජාලයෙන් පැමිණන සෑම තොරතුරක්ම පරිගණක ජාලයට ඇතුල්වීමට පෙර එම තොරතුරු යම්කිසි පෙරීමකට භාජනය කොට විනාශකාරී, අනිශිෂ්ඨ කේත හෝ මෘදුකාංග ඇත්නම් ඒවාට පරිගණකයට පැමිණීම අවහිර කොට පරිගණක පරිශීලකයාට ඒ බව දැන්වීම සිදු කරයි. එමෙන්ම ජාලයක් හරහා පැමිණන අනවසර පිවිසීම් වළකනු ලබයි.

•සර්ජන ආරක්ෂක (Surge Protector)- විද්‍යාගාරයක ඇති පරිගණක හා අනෙකුත් විද්‍යුත් උපකරණවලට සැපයෙන වෝල්ටීයතා පාලනයට යොදාගනී.

•සංවෘත පරිපථ රූපවාහිනී (Closed Circuit TV- CCTV)- විද්‍යාගාරයක, නිවසක, ආයතනයක හෝ ඕනෑම ස්ථානයක ස්ථානගතකොට ඇති සංවෘත පරිපථ රූපවාහිනී උපයෝගී කරගෙන එම ස්ථානවල කටයුතු දවසේ පැය 24ම නිරීක්ෂණය කොට වීඩියෝ පට ලෙස තැන්පත් කරගනී.

•දොරගුලු මගින් සීමිත පිවිසුම - විද්‍යාගාරයක හෝ පරිගණක ඇති ස්ථානවලට අනවසරයෙන් ඇතුල්වීම වැළැක්වීමට දොර අගුලු දැමීම මින් අදහස් කෙරේ.

තාර්කික ආරක්ෂණ උපක්‍රම ලෙස,

•මුරපද භාවිතය - පරිගණක වලට තාර්කිකව ඇතුළුවීම වැළැක්වීම පිණිස මුරපද යොදාගනී. දෙආකාරයකට අනන්‍යතාවය තහවුරු කිරීම (Two factor authentication) යන තාක්ෂණය මුරපද පමණක් යොදාගැනීමට වඩා ආරක්ෂාකාරී ක්‍රමයකි.

•ජීවවිද්‍යාත්මක මුරපද භාවිතය (Biometrical Authentication)- මේ හරහා මිනිසුන්ගේ ඇගිලිසලකුණු, මුහුණේ හැඩය, හඬ යනාදී ජීව විද්‍යාත්මක අනන්‍යතාවයන් පරිගණක කේතක්‍රමයකට හැර්වීම හරහා පරිගණකයට ප්‍රවේශවීම වළකාලයි. මුරපද භාවිතයට වඩා මෙම ක්‍රමය වඩා ආරක්ෂකාරී මෙන්ම ශක්තිමත්ම ක්‍රමවේදයකි.

•ප්‍රතිවයිරස වැඩසටහන් ස්ථාපනය (Installing Antivirus Software)- ප්‍රතිවයිරස වැඩසටහන් මගින් පරිගණක වලට පැමිණන විනාශකාරී වැඩසටහන් වලින් පරිගණකය ආරක්ෂා කරගනී. මෙම මෘදුකාංග සමග විද්‍යුත් තැපැල් පෙරණ,අනවසර ප්‍රවේශ පාලන ක්‍රම,මෘදුකාංග ගිණිපවුරු යනාදී වැඩසටහන්ද ලබාදේ.

•මෘදු ගිණිපවුරු (Software Firewall) - පරිගණකජාලයක ඇති පරිගණක මගින් අන්තර්ජාලයට පිවිසීමේදී අනවසර පිවිසුම්කරුවන්ගෙන් පරිගණක ජාලය ආරක්ෂා කරගැනීමට මෘදුකාංග ගිණිපවුරු ප්‍රයෝජනවත් වේ. පරිගණක මෙහෙයුම්පද්ධතියක අඩංගු පරිගණක ආරක්ෂක මෘදුකාංගයක් ලෙස මෘදු ගිණිපවුරු ක්‍රියාත්මක වේ.

•අනුපිටපත්(Backup)- පරිගණක පද්ධතික සිදුවන හදිසි බිදවැටීමකදී එහි තැන්පත්කර ඇති අතාවශ්‍යාදත්ත හා තොරතුරු විනාශවීම වැළැක්වීම පිණිස ඒවායේ අමතර පිටපතක් බාහිර දෘඩතැටි, සංයුක්ත තැටි, සංක්‍යංක බහුවිධ තැටි, සැනෙලි ධාවක, මතක කාඩ්පත් ආදියෙහි තැන්පත් කළ යුතුය.එමෙන්ම එම මාධ්‍ය බාහිර වෙනත් ස්ථානයක ආරක්ෂා සහිතව තැබීම වඩා සුදුසු වේ.

හානිකර මෘදුකාංගයයන්ගෙන් පරිගණක හා පරිගණක ජාල ආරක්ෂාකර ගැනීම සදහා පහත ක්‍රියාමාර්ග අනුගමනය කළ හැක.

•පරිගණකයට ප්‍රතිවයිරස මෘදුකාංගයක් ස්ථාපනය කොටගෙන නිසිපරිදි යාවත්කාලීන කිරීමත්, නිසි වේලාවට පරිගණකය සුපරීක්ෂණය කිරීමත් වැදගත්වේ.

•බාහිර ආචයන උපක්‍රම පරිගණකයට සම්බන්ධ කිරීමේදී වයිරස ආරක්ෂක මෘදුකාංගයක් මගින් පරීක්ෂා කරගත යුතුය.

•සෑම විටම නීත්‍යානුකූල මෘදුකාංග පමණක් පරිගණකයට ස්ථාපනය කරගත යුතුය.

•පරිගණක පරිපාලන ගිණුම් (Administrator Account) හා සාමාන්‍ය පරිශීලක ගිණුමක් (User Account) පවත්වාගෙන යාම.

පරිගණකයට විනාශකාරී වැඩසටහන් හා කේත මෙන්ම අනවසර පිවිසීම් බහුලවම සිදුවන්නේ අන්තර්ජාලය පරිශීලනය කිරීම හේතුවෙනි.එහෙයින් පහත ආරක්ෂක උපක්‍රම අන්තර්ජාලයට සම්බන්ධ කොට ඇති පරිගණකයක් ආරක්ෂා කරගැනීමට භාවිතා කළ යුතුය.

•ආරක්ෂිත වෙබ් අඩවි වලට පමණක් පිවිසීම. මෙය එම වෙබ් අඩවියේ ලිපිනය(URL) පරීක්ෂවෙන් හඳුනාගත හැක.

•මෘදුකාංග හෝ වෙනත් බාගතකිරීම් සදහා ආරක්ෂිත වෙබ් අඩවි පමණක් යොදාගැනීම.

•සෑම බාගතකිරීමකටම පෙර එම ලේඛණය ප්‍රතිවයිරස මෘදුකාංගයක් මගින් පරීක්ෂා කරගත යුතුය.

•විද්‍යුත් තැපැල් ඇමුණුම් විවෘතකිරීමට පෙර ප්‍රතිවයිරස මෘදුකාංගයක් මගින් පරීක්ෂා කරගත යුතුය. ඒවායේ ඇති සැකසහිත ඇමුණුම් වල ඇති සම්බන්ධතා විවෘත නොකළ යුතුය.

•තම පෞද්ගලික තොරතුරු ආරක්ෂාව තහවුරු කිරීමකින් තොරව වෙබ් අඩවි තුලට ඇතුලත් නොකිරීම.

•වෙබ් අඩවි තුල ඇති දැන්වීම් හෝ පණිවිඩ විවෘත කිරිමෙන් වැළකීම.

ගිණිපවුරු, ප්‍රතිවයිරස,විද්‍යුත් තැපැල් පෙරණ යනාදිය භාවිතා කිරීම තුලින් බොහෝ දුරට පරිගණකයක අනාරක්ෂිත බව අවම කරගතහැකිය.

අංකිත සාක්ෂරතාව(Digital literacy)

 අංකිත සාක්ෂරතාව(Digital literacy)

පුද්ගල සාක්ෂරතාවය යනු(පොත්පත් විෂය පථයෙන් ගත් විට) මව් භාෂාවෙන් අහඹු ලෙස තෝරාගත් ඕනෑම පොතක් නව වචන සෝදිසි කරමින් කියවිය හැකි පුද්ගලයෙකුටය.පුද්ගල සාක්ෂරතාවය නවීන ලෝකයට ගැලපෙන පරිදි අප අර්ථ දක්වා ගත යුතු වන්නේ අප අද පසුකරමින් සිටින විද්‍යුත් යුගයේ ප්‍රධානතම,අතාවශ්‍යම මෙවලම පරිගණකය වීම නිසාය.21 වන සියවසේ අත්‍යාවශ්‍යම වන අංකිත සාක්ෂරතාවය යනු “පරිගණක හා තාක්ෂණය පිළිබඳව දැනුම හා ඒවා කාර්‍යක්ශමව භාවිතා කිරීමේ හැකියාවයි”.

පරිගණක සාක්ෂරතාවයේ නියම අර්ථ දැක්වීම කාණ්ඩයෙන් කාණ්ඩයට වෙනස්විය හැක.කෙසේ නමුත් සාමාන්‍ය භාවිතයේදී පරිගණක සාක්ෂරතාවයෙන් හගවනු ලබන්නේ ඉතා හොදින් අර්ථ දැක්වුණු පහසු කාර්‍යයන් කිහිපයක් සදහා ඉතා විශේෂ යෙදවුම්(Applications) වන වදන් සැකසුම්,වෙබ් අතරික්සු,විද්‍යුත් තැපැල් යන මෘදුකාංග භාවිතා කිරීමේ හැකියාවයි.නමුදු අංකිත සාක්ෂරතාවය මෙම යෙදුම් වලට සීමාවූ සංකල්පයක් පමණක් ලෙස අර්ථ දැක්වීමට නොහැකිය.

“Aviram &Eshet” ගේ සංකල්පයකට අනුව අංකිත සාක්ෂරතාවය සදහා අවශ්‍යතා 5ක සාක්ෂරතාවය තිබිය යුතු බව පෙන්වාදේ.

•රූප-දුශ්‍යමාන සාක්ෂරතාවය (Photo- Visual Literacy)- රූප හා දැකීම් හරහා තොරතුරු ලබාගෙන තේරුම්ගැනීම හා නිගමන වලට එලඹීමේ සාක්ෂරතාවයයි.

•ප්‍රතිනිර්මාණ සාක්ෂරතාවය (Reproduction Literacy)- අංකිත තාක්ෂණය භාවිතයෙන් යල්පැනගිය නිර්මාණ අලුත් නිර්මාණ සමග එකතුකොට නවතම නිර්මාණ කිරීමේ සාක්ෂරතාවයයි.

•අංකිත අවකාශ සොයා යාම (Branching Literacy)- රේඛීය මාධ්‍ය වල පමණක් නොව අතුරු මාධ්‍ය ඔස්සේ දත්ත හා තොරතුරු සොයායෑමේ සාක්ෂරතාවයයි.

•තොරතුරු සාක්ෂරතාවය (Information Literacy)- අංකිත මාධ්‍ය(Web)හා අංකිත නොවන මාධ්‍ය භාවිතාකොට තොරතුරු සෙවීම, ළඟාවීම, භාවිතය හරහා බරපතළ ලෙස ඇගයීම් කිරීමේ සාක්ෂරතාවයයි.

•සමාජීය- භාවාත්ම සාක්ෂරතාවය (Socio-emotional Literacy)- අංකිත මාධ්‍ය තුල සමාජගතවීමෙන් හා ඒකරාශවීම තුලින් අනෙක් අයගේ හැගීම්, ආකල්ප, චිත්තාවේග අවබෝධ කරගැනීමේ සාක්ෂරතාවයයි.

සමාජීය වශයෙන් ගත්විට අංකිත සාක්ෂරතාවය යනු වෙබ්2.0,සමාජ ජාල යනාදිය නිවැරදිව පරිශීලනය දැක්විය හැක.ඒ මන්ද යත්,අන්තර්ජාලය තුල පවතින විවිධ සේවාවන්(සෙවුම් යන්ත්‍ර ,සමාජ ජාල,විද්‍යුත් තැපෑල ,චැට් අඩවි ,බ්ලොග් අඩවි ,සාකච්ඡා මණ්ඩ) අනාදී මිනිසුන් ගැවසෙන විවිධ අතත්‍ය අවකාශ තුල තමන්ට මෙන්ම අනෙකාටද ගැටලුවක්,කරදරයක් හෝ හිංසාවක් නොවන ලෙස හැසිරෙමින් තම අවශ්‍යතා අංකිත මාධ්‍ය තුල නිවැරදිව සිදුකරගැනීමයි.ඒ සදහා පුද්ගලයෙකු සතුව පවතින අංකිත සාක්ෂරතා මට්ටම අනුව එම පුද්ගලයා කොතරම් සාර්ථකව අනතුරු හදුනාගෙන ඒවායින් වැළකෙමින් සිටිනවාද යන්න වැදගත් කරුණකි.වෙබ් අඩවියකට අනන්‍යතාවය දැක්වීම,වෙබ් අඩවියක සත්‍ය,අසත්‍ය බව හඳුනාගැනීම,භාණ්ඩයක් හෝ සේවාවක් සදහා නිවැරදිව ගෙවීම් සිදුකිරීම යනාදිය පිළිබඳව ඇති නිවැරදි දැනුමද අංකිත සාක්ෂරතාවය මනින මිනුම් වේ.

සමාජීය වශයෙන් ගත්විට පර්යේෂකයන් විසින් පෙන්වාදී ඇත්තේ අංකිත සාක්ෂරතාවය වයස හා අධ්‍යාපනික මට්ටම් අනුව වෙනස්වන බවත් ස්ත්‍රී,පුරුෂ භාවය ඒ සදහා සාධනීය බලපෑමක් ඇති නොකරන බවත්ය.මෙහිදී බාල හා තරුණ ප්‍රජාවගේ අංකිත සාක්ෂරතාවය ඔවුන් අංකිත මාධ්‍ය තුල සිදුකරන ක්‍රියාවන් අනුව සැලකූ විට ඉහල මට්ටමක පවතී.අන්තර්ජාලය වෙත පිවිසීම,සෙවීම,බාගතකර ගැනීම,හුවමාරුකරගැනීම මෙන්ම සමාජ මාධ්‍යය තුළද ඔවුන් වැඩිමහලු ප්‍රජාවට වඩා කාර්‍යක්ශමව ක්‍රියා කරනු දක්නට ලැබේ.එපමණක් නොව අංකිත විද්‍යුත් උපකරණ(සුහුරු පරිගණක,සුහුරු දුරකථන) යනාදිය වඩා පහසුවෙන්,කාර්‍යක්ශමව හා නිවැරදිව හැසිරවීමේ හැකියාවක්ද දක්වයි.

අංකිත සාක්ෂරතාවය විවිධ අංශ තුලදී විවිධාකාරයෙන් බලපානු ලබයි.අධ්‍යාපන ක්ෂේත්‍රයේදී නම් අංකිත උපකරණ භාවිතයෙන් ඉගෙනීම ප්‍රධානකොට දැක්විය හැක.

•අංකිත ලිවීම (Digital Writing) තුලදී “Word, Writer, Apple pages” වැනි වදන් සැකසීමේ මෘදුකාංග භාවිතයෙන් “What You See is What You Get” ආකාරයට අංකිත ලිවීම සිදුකිරීම “LaTex” ලෙස හඳුන්වයි. එලෙසම “Non Linear ක්‍රමයට සැකසූ අධිපාඨ(Hypertext) අංකිත ලියවිලි අන්තර්ජාලය හරහා සැමටම භාවිතා කල හැක.මෙයට කදිම උදාහරණක් ලෙස “විකිපීඩියා- Wiki”දැක්විය හැක.

•ශ්‍රම බලකාය(Workforce)- 2014 දි “Workforce Innovation & Opportunity Act-WIOA” හි හැඳින්වීමට අනුව අංකිත සාක්ෂරතා හැකියාව ශ්‍රමබලකාය සකස්කිරීමේ ක්‍රියාවලියක් ලෙස අර්ථදක්වා තිබේ. රාජකාරී කටයුතු වලදී ශ්‍රමිකයන් සතු අංකිත සාක්ෂරතාවයේ මට්ටම ඉහල දැමීම සදහා ආයතන විශේෂ අවධානයක් යොමුකොට ඇත.

•ව්‍යවසායකත්වයේදී (Enterprunaship)- අංකිත සාක්ෂරතාවය ව්‍යවසායකත්වයේදී අත්‍යාවශ්‍ය සහ ප්‍රභල සාධකයක් වේ. ව්‍යවසායකයින්ට නව වෙළදපොළ සොයා යෑම,භාණ්ඩ අලෙවිය,සේවකයින් පරිපාලනය,ආයතන පරිපාලනය,පාරිභෝගික ගණුදෙනු යනාදී කටයුතු සදහා අංකිත සාක්ෂරතාවය ඉතාවැදගත් වේ.

කෙසේ නමුදු අංකිත බෙදීම (Digital Divide)  ඇතිවීම සදහා හේතුසාධක වන ප්‍රබලම සාධකය ලෙස අංකිත සාක්ෂරතාවය දැක්විය හැක.අංකිත බෙදීම ලොව මිනිසුන් මූලිකව තාක්ෂණය භාවිතා කිරීමට ඇති හැකියාව ,ඒ පිළිබඳව ඇති දැනුම ,නාගරිකකරණය වූ නොවූ බව,දුප්පත් පොහොසත් බව,ආකල්ප යනාදී සාධක මත සිදුවන සිදුවීමකි.

අංකිත සාක්ෂරතාවය ඉහලදැමීම සදහා ඇමරිකාව වැනි දියුණු රටවල් දීර්ඝකාලීන සැලසුම් ගොඩනගාගෙන ඇත.ඒ මන්ද යත් අංකිත සාක්ෂරතාවය ක්ෂණිකව දියුණු කල නොහැකි සංකල්පයකි.දියුණු වෙමින් පවතින අටවල අනාගත අභිවෘද්ධියෙහි ලා ඉතාම වැදගත් සංකල්පයකි අංකිත සාක්ෂරතාවය.අංකිත සාක්ෂරතාවය ඇතිකිරීම සදහා පහත ක්‍රියාවලි සිදුකිරීම යුගයේ අවශ්‍යතාවයකි.

•පාසල් විෂයමාලාවට තොරතුරු හා සන්නිවේදන තාක්ෂණය විෂයක් ලෙස ඇතුලත් කිරීම හා එම විෂය ප්‍රගුණ කිරීම සදහා අවශ්‍ය මානව හා භෞතික සම්පත් ලබාදීම.

•දුෂ්කර පළාත්වලට පරිගණක හා අන්තර්ජාල පහසුකම් අඩුමුදලට හෝ නොමිලේ ලබාදීම. මේ සදහා අතරමැදියන් සහභාගි කරගැනීම.

•නොමිලේ හෝ අඩු මුදලට පරිගණක අධ්‍යාපනය ලබාදීම.

•තොරතුරු හා සන්නිවේදන තාක්ෂණය, අන්තර්ජාලය වැනි තාක්ෂණන් පිළිබඳව ප්‍රජාව දැනුවත් කිරීම සදහා විවිධ වැඩසටහන් හා ක්‍රියාකාර්කම්, තරග ආදිය පිළියල කිරීම. උදාහරණ ලෙස සම්මන්ත්‍ර,වැඩමුළු,පාසල් පාදක කරගෙන මෘදුකාංග නිර්මාණ වැනි තරග පැවැත්වීම.

මෙවැනි ක්‍රියාදාමයන් හර්හා අංකිත දියුණු කලහැක.මේ සදහා වඩා ප්‍රායෝගික ,විද්‍යාත්මක, දීර්ඝකාලීන,ක්‍රමවත් සහ තිරසාර වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කිරීම යුගයේ කාලීන අවශ්‍යතාවයකි.

සයිබර් අපරාධ(Cybercrimes)

 සයිබර් අපරාධ(Cybercrimes)

භෞතික ලෝකය ස්වභාවධර්මයේ නිර්මාණයයක් වුවද සයිබර් අවකාශය මිනිසාගේ නිර්මාණයකි.භෞතික ලෝකයට සීමාමායිම් තිබුනද,සයිබර් අවකාශයට සීමාමායිම් නැත.විද්‍යාවේ මෙන්ම තාක්ෂණයේ දියුණුව සමගම භෞතික ලෝකය කුඩාවී සයිබර් අවකාශය විශාලවූ බවක් පෙනේ.

මෙම සියවස තුල ඩිජිටල් තාක්ෂණයේ නවතම තර්ජනය සයිබර් අපරාධයි.කාන්තාවන්ට හා දරුවන්ට එරෙහිව ඩිජිටල් මාධ්‍ය උපයෝගී කරගෙන විවිධාකාර ස්වරූපයෙන් සයිබර් අපරාධ කරළියට පැමිණ ඇත.

එසේනම් සයිබර් අපරාධ යනු කුමක්ද?”සමාජ සබඳතා,ජාලගත වෙබ් අඩවි,විවාද මණ්ඩප,වෙබ් අඩවි,විද්‍යුත් තැපෑල,හමුවීම් අඩවි,චැට් අඩවි යන විවිධාකාර මාර්ග හරහා පරිගණක හා අන්තර්ජාලය මගින් සිදුකරනු ලබන සාපරාධී ක්‍රියා” මෙලෙස හැඳින්වේ.සයිබර් අපරාධ සිදුකරන ක්‍රම කිහිපයක් පහත පරිදි දැක්විය හැක.

• පරිගණක පද්ධතියකට අනවසරයෙන් ඇතුල්වී එහි අඩංගු දත්ත අනවසර ප්‍රවේශ(Hacking)- සොරාගෙන කඩාකප්පල්කාරී ක්‍රියාවල යෙදීම සයිබර් අපරාධයකි. මෙලෙස සිදුකරන පුද්ගලයින් පරිගණක හා ජාලවල පවතින තාක්ෂණික දෝෂ හදුනාගෙන ඒවා ප්‍රයෝජනයට ගෙන පරිගණක පද්ධති වලට ඇතුල්වීමට උත්සාහ ගනී.

•විනාශකාරී වැඩසටහන් සහ කේත. (Malicious Programs and code)- පරිගණක පරිශීලකයන් නොදැනුවත්වම මෙම විනාශකාරී වැඩසටහන් සහ කේත (ට්‍රෝජන්, මැල්වෙයා, ස්පයිවෙයා, වෝම්ස්, රූට්කිට්ස්) පරිගණක වලට ඇතුල්වී දත්ත විනාශකිරීම,සොරාගැනීම,දත්ත විකෘති කිරීම,අනවශ්‍ය කවුළු විවෘත කිරීම,පරිගණකය ක්ෂණිකව ප්‍රතිපණ ගැන්වීම යනාදී ක්‍රියා සිදුකරයි.

•පෞද්ගලික අනන්‍යතාවය සොරාගැනීම/වංචාව(Personal Identify thrifts)- වෙනත් පරිගණකයක අඩංගුවූ පෞද්ගලික දත්ත සොරාගැනීම සදහා සයිබර් අපරාධකරුවන් අන්තර්ජාලය යොදාගනී.”ෆිෂිං”, ”ෆාමිං” නම්වූ ක්‍රම මේ සදහා යොදාගනී.ෆිෂිං යනු,අපරාධකරුවන් නීත්‍යානුකූල වෙබ් අඩවියකින් එවන්නාක් මෙන් හගවා පරිගණක පරිශීලකයන්ට විද්‍යුත් තැපැල් පණිවිඩ එවා ලබන්නාගේ පෞද්ගලික තොරතුරු ඇතුලත් කරන ලෙස ඉල්ලයි.මෙහිදි එම තැපැල් පණිවිඩ විවෘත කරනවාත් සමගම ස්වයංක්‍රීයව ක්‍රියාත්මක වන විනාශකාරී වැඩසටහන් මගින් පරිශීලකයාගේ දත්ත සොරාගෙන එම වැඩසටහන නිර්මාණය කළ පුද්ගලයා වෙත යොමුකරයි.ෆාමිං යනු,පරිශීලකයාගේ අනුදැනුමකින් තොරව ව්‍යාජ ලෙස සකස්කල වෙබ් අඩවි තුලට යොමුකිරීමයි.

•සයිබර් අවකාශය හරහා රහසේ ලුහුබැදීම (Cyber stalking)- “සයිබර් අතවර” ලෙස හැදින්වෙන මෙම ක්‍රමය හරහා, ඉලක්ක කරගත් යමිකිසි පරිශීලකයෙකුට හිංසා කිරීමයි. මෙය ලිංගික හිරිහැරවල සිට කෝපය,එදිරිවාදිකම් ලෙස විවිධාකාර ස්වරූපයෙන් සිදුවේ.සයිබර් අපරාධ වලට කෙනෙකු යොමුවිම ප්‍රධාන හේතුවක් වන්නේ නිරන්තරයෙන් තම පෞද්ගලික තොරතුරු අන්තර්ජාලය වෙත යොමුකිරීමයි.

•ආයචිත තැපෑල(SPAM)- ඉල්ලුම නොකරන ලද විද්‍යුත් තැපැල් පණිවිඩ හරහා යමිකිසි භාණ්ඩයක් හෝ සේවාවන් පිළිබඳ විස්තර හෝ මූල්‍යමය ජයග්‍රහණයන් අත්කරගෙන ඇතිබවට එවනලද ව්‍යාජ විද්‍යුත් තැපැල් පණිවිඩ හරහා පරිශීලකයා නොමග යවා පෞද්ගලික දත්ත සොරාගැනීමයි. මෙහිදී බැංකු ගිණුම් අංක වැනි පෞද්ගලික දත්ත සොරාගනී.

•ළමා අශ්ශීල රචනා (Child Pornography) - ළමයින් පිළිබඳව ලියන ලද අශ්ශීල රචනා අලෙව්කිරීම සදහා අන්තර්ජාලය යොදාගනී. මෙය ළමා ලිංගික සූරාකෑමකි.

සමාජ ජාල(Social Networking),විද්‍යුත් තැපෑල(Email),බ්ලොග්(Blogs),ඩේටිං අඩවි(Dating sites),චැට් අඩවි(Chat sites) යන අන්තර්ජාල සම්බන්ධතා ක්‍රම හරහා පරිශීලකයන් බහුලවම සයිබර් අපරාධ වලට ලක්වන්නේ තම පෞද්ගලික තොරතුරු,අනන්‍යතාවයන් අන් අය වෙත ප්‍රදර්ශණයට යාමෙනි.

සයිබර් අවකාශය හරහා සිදුවන අපරාධ සෙවීම හා නැවැත්වීම ලේසිපහසු කර්තව්‍යයක් නොවන්නේ පුද්ගලයින්ගේ හැසිරීම් රටා ක්ෂණිකව වෙනස්වීම හා විවිධාකාර වූ තාක්ෂණික උපක්‍රම මේ සදහා භාවිතාකිරීම හේතුකොටගෙනය.2018 දී “අන්තර්ජාල අපරාධ පැමිණිලි අංශය- “The Internet Crime Complaint Center” වෙත සයිබර් අපරාධ සම්බන්ධයෙන් පැමිණිලි 351,937ක් ලැබී ඇති අතර ඒවායින් සිදුවූ මූල්‍යමය හානි ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 2.7කි.

සයිබර් අපරාධ වැළැක්වීමෙහි ලා පහත සදහන් උපක්‍රම භාවිතා කරයි.

•විමර්ශණය(Investigation)- ඇමරිකාවේ “Federal Bureau of Investigation -FBI” සහ “Department of Homeland Security -DHS" යන ආයතන සයිබර් අපරාධ සම්බන්ධයෙන් විමර්ශණය කරනු ලබයි. මෙම ආයතන තම අනන්‍යතාවය සයිබර් අපරාධකරුවන්ගෙන් සැගවීමට ගුප්ත කේතන තාක්ෂණය(Encryption Technology ) යොදාගනී.

•නිවාරණය(Prevention)- DHS ආයතනය විසින් නිර්මාණය කරන ලද “Enhanced Cybersecurity Services-ECS” ආයතනය හරහා සයිබර් අපරාධ වැළැක්වීම සදහා සේවාවක් ඇමරිකාව තුල ක්‍රියාත්මක කරයි. උදා:DNS Sink holing.

•නීති පැනවීම(Legislation)- සයිබර් අපරාධකරුවන් සදහා නීති සම්පාදනය හා ක්‍රියාත්මක කිරීම මෙහිදී සිදුකරයි. නමුත් පිලිපීනය වැනිරටවල මේ සදහා පවතින නීති ප්‍රමාණවත් හෝ බලසම්පන්න නොවේ.සමහර සයිබර් අපරාධ සම්බන්ධයෙන් නීති නොමැතිකමද ගැටලුවකි.දියුණුවෙමින් පවතින සමහර රටවලද මේ සදහා ඉතා ලිහිල් නීති පද්ධතියක් ක්‍රියාත්මක වන අතර ඊට හේතුවක් ලෙස සයිබර් අපරාධ සෙවීම,වැළැක්වීම සදහා ප්‍රමාණවත් දියුණු තාක්ෂණික ක්‍රම නොමැතිවීමද දැක්විය හැක.උදාහරණ ලෙස,European Union Adopted Directive 2013/40/EU.

•දඩුවම් පැමිණවීම(Penalties)-සමහර ආයතන හැකර්වරුන්ගේ සේවය “තොරතුරු ආරක්ෂක නිලධාරී-Information Security Officer” තනතුර සදහා යොදාගනී. හේතුව ලෙස දැක්විය හැක්කේ සයිබර් අපරාධ පිළිබඳව ඔවුන් සතු විශාල දැනුම් සම්භාරයයි.නමුත් සයිබර් අපරාධ සම්බන්ධයෙන් වරදකරුවෙකු වූ අයෙකුට ඒ සම්බන්ධව එම රටේ පවතින නීතිවල ප්‍රතිපාදන අනුව දඩයක් හෝ සිරදඬුවම් නියම කල හැක.(නිව්යෝක් අධිකරණයේ මේ සදහා වසර 3 සිට 15ක් දක්වා සිරදඬුවම් නියම වේ)

•දැනුවත් බව(Awareness)- සයිබර් අපරාධ හා ඒවායින් වැළැක්වෙන විධි පිළිබඳව ප්‍රජාව දැනුවත් වීම මෙයින් අදහස් කෙරේ. අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන ඕනෑම කෙනෙකු සයිබර් අපරාධ වලට ලක්විය හැකි බව දැන සිටීමත් ඒවායින් වැළැක්වෙන ක්‍රම දැනසිටීමත්,නිතර සිහිකල්පනාවෙන් යුතුව අන්තර්ජාලය භාවිතා කිරීමට වගබලාගැනීමෙන් සයිබර් අපරාධ වලින් වැළකීමට ඇති නිවැරදිම මාර්ගයයි.